CBCT
CBCT؛ وقتی از استخوان حرف می‌زنیم، به سه‌بعد فکر کنید!
تصویربرداری معمولی، تشخیص معمولی. اما دنیای درمان شما معمولی نیست.
در تشخیص‌های بالینی، گاهی «دیدن» کافی نیست؛ باید «دقیق دید».
نه فقط از روبه‌رو، نه فقط از کنار، بلکه از درون.
نه فقط تخت، بلکه سه‌بعدی.
اینجاست که فناوری CBCT، نه صرفاً یک دستگاه، بلکه چشمی دیگر برای پزشک است.
چشمی که در استخوان سفر می‌کند، در سینوس نقشه می‌کشد و از درون کانال‌های باریک دندانی عبور می‌کند تا حقیقت را بی‌پرده نشان دهد.
در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه تصویربرداری پزشکی و دندان‌پزشکی باعث شده است تا ابزارهای جدید و بسیار دقیقی در اختیار متخصصین قرار گیرد. یکی از این فناوری‌های نوین و کارآمد، سی‌بی‌سی‌تی (Cone Beam Computed Tomography) است که با تولید تصاویر سه‌بعدی دقیق از نواحی دهان، دندان و فک، امکان تشخیص بهتر و درمان‌های هدفمندتر را فراهم می‌سازد. این فناوری در مقایسه با روش‌های سنتی تصویربرداری، دقت، سرعت و ایمنی بالاتری دارد و به همین دلیل در بسیاری از شاخه‌های تخصصی دندان‌پزشکی و جراحی فک و صورت جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است.
CBCT چیست؟ تصویری که به شما "عمق" می‌دهد.
CBCT یا Cone Beam Computed Tomography نسخه هوشمندتر، دقیق‌تر و ایمن‌تر از سی‌تی‌اسکن پزشکی است، اما با هدفی کاملاً دندان‌پزشکی و جراحی فک و صورت.
در CBCT، پرتوهایی با شکل مخروطی اطراف سر بیمار می‌چرخند، صدها مقطع تصویری تهیه می‌کنند و سپس آن‌ها را با نرم‌افزارهای پیچیده به یک مدل سه‌بعدی تبدیل می‌کنند — مدلی که نه‌تنها استخوان را می‌بیند، بلکه آن را می‌فهمد.
سی‌بی‌سی‌تی یک نوع تصویربرداری مبتنی بر اشعه ایکس است که با تابش پرتوی مخروطی شکل به ناحیه مورد نظر و چرخش دستگاه در اطراف بیمار، تصاویر سه‌بعدی با وضوح و دقت بالا تولید می‌کند. این تصاویر امکان بررسی دقیق استخوان‌ها، دندان‌ها، کانال‌های عصبی و حتی بافت‌های نرم اطراف را در ابعاد مختلف فراهم می‌کنند. تفاوت اصلی CBCT با سی‌تی اسکن‌های پزشکی معمول، میزان کمتر تابش اشعه و تمرکز بر روی نواحی کوچک‌تر است که آن را برای کاربردهای دهان و فک مناسب‌تر می‌سازد.
کاربردهای بالینی سی‌بی‌سی‌تی:
1.ایمپلنتولوژی (کاشت ایمپلنت دندان):
- بررسی حجم و کیفیت استخوان فک به صورت سه‌بعدی
- تعیین دقیق محل کاشت ایمپلنت با رعایت فاصله ایمن از عصب‌ها و سینوس‌ها
- برنامه‌ریزی دقیق جراحی و کاهش خطاهای احتمالی
- پیگیری فرآیند بهبود و ادغام ایمپلنت با استخوان
2. تشخیص و درمان ناهنجاری‌های دندانی و اسکلتی
- ارزیابی دقیق موقعیت دندان‌های نهفته یا اضافی
- تشخیص مشکلات پیچیده ارتودنسی و برنامه‌ریزی درمان ارتودنسی پیشرفته
- تحلیل ناهنجاری‌های اسکلتی فک‌ها و صورت
- بررسی شکستگی‌ها، تومورها و ضایعات استخوانی
3. جراحی فک و صورت
- ارائه نقشه سه‌بعدی استخوان‌ها برای جراحی‌های ارتوگناتیک و ترمیمی
- ارزیابی ساختارهای حیاتی مانند عصب‌های صورت، سینوس‌ها و مفاصل
- کمک به شبیه‌سازی نتایج جراحی و افزایش دقت عمل جراح
4. تشخیص بیماری‌های مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ)
- ارزیابی شکل و موقعیت مفصل
- شناسایی تحلیل، التهاب و دیگر ناهنجاری‌ها
- پایش پاسخ به درمان‌های مختلف
5. تشخیص بیماری‌های سینوس‌ها و نواحی اطراف
- بررسی سینوس‌های ماگزیلاری و تشخیص عفونت‌ها یا ضایعات سینوسی
- کمک به برنامه‌ریزی درمان بیماری‌های مرتبط با سینوس‌ها
مزایای CBCT نسبت به سایر روش‌های تصویربرداری
- تصاویر سه‌بعدی با دقت بسیار بالا: امکان مشاهده ساختارها از زوایای مختلف و تشخیص دقیق‌تر
- دوز اشعه کمتر نسبت به سی‌تی اسکن پزشکی: رعایت ایمنی بیماران و کاهش ریسک تابش
- سرعت انجام بالا: معمولاً کمتر از یک دقیقه طول می‌کشد و نیاز به تکرار ندارد
- تحلیل آسان دیجیتال: تصاویر به صورت دیجیتال ذخیره و با نرم‌افزارهای تخصصی قابل بررسی و برنامه‌ریزی هستند
- قابلیت تشخیص مشکلات پیچیده: کمک به درمان‌های تخصصی که با روش‌های دو بعدی امکان‌پذیر نیست
- کاهش نیاز به جراحی اکتشافی: اطلاعات دقیق موجب کاهش جراحی‌های غیرضروری و افزایش موفقیت درمان‌ها
اصول و فرآیند انجام تصویربرداری CBCT
- بیمار در حالت نشسته یا ایستاده در دستگاه قرار می‌گیرد و سر به‌طور مناسب در محل مخصوص تثبیت می‌شود.
- دستگاه پرتوی اشعه ایکس مخروطی را در اطراف سر یا ناحیه هدف می‌چرخاند و تصاویر متعدد دو بعدی از زوایای مختلف می‌گیرد.
- نرم‌افزارهای ویژه با پردازش این تصاویر دو بعدی، یک مدل سه‌بعدی دقیق از ساختارهای آناتومیک را تولید می‌کنند.
- این تصاویر سپس توسط متخصص برای تشخیص و طراحی درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آمادگی‌های لازم پیش از انجام CBCT
- اطلاع‌رسانی به پزشک در صورت وجود بارداری یا احتمال آن
- حذف هرگونه اشیاء فلزی (مانند جواهرات، عینک، دندان مصنوعی متحرک، گیره مو و ...) در ناحیه سر و گردن
- رعایت دستورالعمل‌های کلینیک یا مرکز تصویربرداری
- آرامش و همکاری بیمار برای ثابت نگه داشتن سر در طول تصویربرداری
ملاحظات و نکات پس از تصویربرداری
- تصاویر سه‌بعدی دیجیتال به‌صورت امن نگهداری می‌شوند تا در مراجعات بعدی به عنوان مرجع قابل استفاده باشند.
- پزشک با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی تحلیل، به بررسی جزئیات و طراحی دقیق‌تر درمان می‌پردازد.
- در صورت لزوم، مشاوره‌های تکمیلی با دیگر متخصصان از جمله جراحان فک و صورت یا ارتودنتیست‌ها انجام می‌گیرد.
- در صورتی که نیاز به تکرار تصویربرداری وجود داشته باشد، این اقدام باید با رعایت کامل نکات ایمنی و به‌دلیل ضرورت بالینی صورت گیرد.
ملاحظات ایمنی و محدودیت‌های CBCT
- هرچند CBCT دوز اشعه کمتری نسبت به سی‌تی اسکن‌های سنتی دارد، اما همچنان استفاده غیرضروری باید اجتناب شود (اصل ALARA: کمترین دوز ممکن با توجه به هدف درمان).
- در زنان باردار فقط در موارد ضروری و با رضایت و تایید پزشک متخصص تصویربرداری انجام می‌شود.
- حرکت بیمار در حین تصویربرداری می‌تواند کیفیت تصاویر را کاهش دهد، بنابراین همکاری بیمار بسیار مهم است.
- وجود فلزات زیاد (مثلاً پرکردگی‌های فلزی یا ایمپلنت‌ها) ممکن است باعث بروز آرتیفکت (خطاهای تصویری) شود.
سخن آخر
سی‌بی‌سی‌تی (CBCT) به عنوان یک فناوری پیشرفته تصویربرداری سه‌بعدی، توانسته است تحولی اساسی در حوزه دندان‌پزشکی، ارتودنسی و جراحی فک و صورت ایجاد کند. این تکنیک با فراهم آوردن تصاویر دقیق، سریع و با دوز اشعه کم، به متخصصان این امکان را می‌دهد تا تشخیص‌های دقیق‌تری داشته و درمان‌هایی مؤثرتر و ایمن‌تر ارائه کنند. بهره‌گیری بهینه و علمی از CBCT می‌تواند کیفیت مراقبت‌های بهداشتی را به طور قابل توجهی ارتقاء دهد و رضایت بیماران را افزایش دهد. به همین دلیل، آشنایی کامل با اصول، کاربردها و ملاحظات این روش برای تمامی دست‌اندرکاران حوزه سلامت دهان و دندان ضروری است.
رادیولوژی تخصصی دهان، فک و صورت پارسیس در قم؛ تصویری روشن، تشخیصی دقیق، همراهی مطمئن.
